Industriële landbouw is de laatste honderd jaar geëvolueerd van doelmatige voedselvoorziening tot een gedrocht dat zijn kinderen opeet. De jaarlijkse Planet Overshoot wordt niet alleen door het gebruik van fossiele brandstoffen veroorzaakt. Ook het plunderen van aarde, water, lucht, planten en dieren voor consumptie leidt tot vernietiging. Het enige antwoord dat de mensheid kan redden van “self extinction” is circulaire landbouw. Voedselproductie in min of meer sluitende kringlopen van aarde, water, biodiversiteit en nutriënten.
Voordat Stichting OLA daadwerkelijk circulaire landbouw projecten kan uitvoeren ter “demonstructie” (aldus Koot en Bie in hun Simplistisch Verbond) zal eerst het werkveld in kaart moeten worden gebracht. Welke technieken en methoden worden (al of nog) gebruikt en waar? Hoe is dat bijvoorbeeld te vertalen naar de Nederlandse (stikstof)situatie? Derhalve: eerst kennis verzamelen en toegankelijk maken, dan pas de hand aan de ploeg (of juist niet aan de ploeg…).
Biologisch-dynamische landbouw, de meest circulaire professionele methode in het Westen, bestaat al bijna honderd jaar. Permacultuur gaat ook uit van een permanente bevruchting van de grond, maar is kleinschaliger. In Suriname bestaan circulaire landbouw en oeroude brandcultuur al meer dan een eeuw naast elkaar. In Azië bestaat de sawah natte rijstcultuur al duizenden jaren. Hun geheim: mest.
Suriname. Circulair. Javaanse contractarbeiders van rond 1900 die na hun contrcact wilden blijven kregen enkele hectaren grond. Daar leven ze nog nog steeds op en van. Brandcultuur. Niet ver van hen leven in het oerwoud Marrons (“bosnegers”, gevluchte tot slaaf gemaakte Afrikanen) en lokale stammen van inheemsen (“Indianen”) van de jacht en houtkap – de mannen – en van kostgrondjes – de vrouwen – die als de grond uitgeput raakt verhuizen naar een nieuw stuk verbrand bos. Daar is sinds kort het goudzoeken bijgekomen.
Circulair betekent voor de Javanen dat ze hun schamele hectaren maximaal benutten voor de vele oogsten die per jaar mogelijk zijn, dankzij de mest van enkele koeien of waterbuffels. Die worden gevoerd met maaisel uit de omtrek, dat overvloedig groeit dankzij de dagelijkse buien en de vruchtbare bodem, sediment van de Amazone. En dat al meer dan honderd jaar lang! Ze wonen er ook, met hele uitgebreide families. Ze voeden honderden klanten in de omtrek met alles dat er maar groeien wil, en dat is veel.
Circulair is dus niet nieuw. Toch is roofbouw al heel lang prevalent. De zandverstuivingen in Drenthe, Veluwe en Noord-Brabant zijn bijvoorbeeld het gevolg van eeuwenlange overbeweiding door ossen en varkens, resulterend in heidevelden, die tenslotte ook werden afgeplagd (de oorsprong van esgronden) en tot stuifzand werden. Staatsbosbeheer is begin 20e eeuw in het leven geroepen om de zandverstuivingen door middel van het aanplanten van Grove Den te beteugelen. Met in het achterhoofd dat de nieuwe kolenmijnen in Limburg dennenhout nodig hadden voor de stutten. Want dennenhout begint te kraken voordat het breekt. Dan kan je er nog een tweede stut naast zetten.
Als er al zoveel circulaire land- en tuinbouw bestaat, waarmee wil OLA de kennis dan verbreden of verdiepen? Hier volgen een paar opmerkelijke zaken.
De sleutel is water en mest.
De sawah cultuur draait om een nauwgezet systeem van water vasthouden en water doorgeven. In landen waar de grond bestaat uit helling hebben landbouwers al sinds de prehistorie terrassen aangelegd. Sawah’s zijn terrassen met een walletje er omheen, zodat water erin blijft staan op precies de juiste diepte voor rijstplanten. Door middel van een strak georganiseerd systeem wordt water van boven verdeeld over de sawah’s. Want dat water bevat de mest, mest van eenden, die op de toppen, waar ook vaak de dorpen zijn te vinden, worden gehouden. Hun eieren en vlees vormen de belangrijkste eiwitbron voor de rijsteters. Wie kent niet de Peking Eend?
In het Westen wordt afvalwater van huishoudens gezuiverd in rioolwaterzuiveringsinstallaties en geloosd op kanalen en rivieren, waarna het snel naar zee verdwijnt. DOODZONDE. Zoet water met meststoffen, beter kan je het niet bedenken voor circulaire land- en tuinbouw! Half gezuiverd afvalwater, dus met de BOD (biologisch oxideerbare delen), de stikstof verbindingen, de fosfaten, zou een optimale bemesting van landbouwgronden kunnen zijn, waarbij veel organische stof wordt vastgelegd in stabiele humus, een notoire CO2 sink.
Een tweede “waterpunt” is het opslaan van water in bassins als er voldoende water is, om te gebruiken als er bevloeid moet worden. Kwekers onder glas doen dat al jaren. Bij hen gaat het om regenwater op de kassen dat ze opvangen en voor hun superzuinige druppelbevloeiing of eb-en-vloed systeem gebruiken. Dat water bevat de nutriënten voor de planten, net als het water voor de sawah’s eendenmest bevat.
Bij akkerbouw wordt de grond voorzien van nutriënten in de vorm van dierlijke mest en kunstmest. Plantengroei begint als er nog genoeg water is. Bij langdurige droogte loont het om te irrigeren. Vervelend is dat de makkelijk opneembare stikstofverbindingen en fosfaten voor 30-40% uitspoelen, buiten het bereik van plantenwortels. Ze vervuilen dan oppervlakte- en grondwater. Beter zou zijn om geleidelijk nutriënten te doseren (zoals in de kassen) naarmate de planten groeien. Dat zou kunnen met irrigatiewater waaraan een berekende dosis vloeibare dierenmest (gier) is toegevoegd, aangevuld met nutriënten op chemische basis voor optimale groei.
Biologische landbouw bewijst dat pesticiden niet nodig zijn als men genoegen neemt met een lager tonnage met een hogere kwaliteit bij het gebruik van ziekte resistente rassen. Aangezien wereldwijd een derde van alle geproduceerde voedsel bederft of wordt weggegooid, is minder in dit geval beter. In dit verband is het kweken van vlees in bioreactoren ook een stap in de goede richting. Scheelt een hoop voer (regenwoud), dierenleed en stront.